Kennis is macht

“Scientia potentia est”

Kennis is macht

Deze uitspraak wordt toegeschreven aan Francis Bacon (eind 16^de eeuw). Eeuwen later staat deze uitspraak nog als een huis.

Kennis van de inhoud

In de praktijk binnen gemeenten en provincies kom ik veel mensen tegen die gedreven zijn door de inhoud van hun werk – oftewel, hun kennis. Ambtenaren adviseren vaak ook vanuit inhoudelijke argumenten.      Het inhoudelijk belang wordt aangetoond, toegelicht en benadrukt. Net zo vaak maak ik mee dat dit niet leidt tot de verwachte of gehoopte politieke besluitvorming. Inhoud blijkt vaak niet, of zeker niet alleen, overwegend te zijn in politieke besluitvorming.

Naast inhoudskennis zijn nog drie andere kennisaspecten relevant in besluitvormingsprocessen. Namelijk kennis over machtsverhoudingen, procedures en het netwerk.

Kennis over macht

Bij besluitvorming spelen de formele en informele verhoudingen binnen de politiek én tussen verschillende organisaties een belangrijke rol. Uiteindelijk gaat politiek over macht. Weliswaar in een geritualiseerde vorm, maar toch macht. Daarin zijn verschillende meningen over de werkelijkheid mogelijk zoals elke dag blijkt. Dat noemen we politiek. Kennis van de machtsverhoudingen, en de daaruit voortvloeiende consequenties op besluitvorming, is cruciaal om in te schatten wat een haalbaar doel is.

Kennis van procedures

Overheden vinden hun oorsprong in streng gereguleerde, hiërarchische bureaucratieën. Met als kenmerken een (inmiddels gedigitaliseerde) parafencultuur, strakke deadlines in het aanleveren van ‘stukken’ voor vergaderingen, formele mandaten en budgetbevoegdheden, enzovoort.

Tijd

De tijd tussen het aanleveren van een kant-en-klaar voorstel en besluitvorming door een gemeenteraad of provinciale staten duurt minimaal 7 weken. Soms met uitschieters tot wel een half jaar. Als dan ook de voorbereidingstijd, waarin bijvoorbeeld overlegd wordt met inwoners en externe partners wordt meegerekend, duren trajecten vaak één tot anderhalf jaar.

Planning

Kennis van deze procedures is nodig om überhaupt tot een reële planning te komen. Als je als ambtenaar ook gebruik wil maken van de procedures, bijvoorbeeld om kaders te laten bepalen of draagvlak te creëren, wordt deze kennis een vereiste om tot besluitvorming te komen.

Kennis van het netwerk

Tenslotte is de kennis die je als ambtenaar hebt van het netwerk bij jouw onderwerp belangrijk. Weten welke belangen spelen. Waar informele overleggen bestaan en waar afstemming (echt) plaatsvindt.

Een voorbeeld van hoe een netwerk werkt
Jaren geleden werkte ik bij een stadsdeel in de gemeente Amsterdam. In overleggen over de toekomst van het stadsdeel speelden de woningcorporaties een belangrijke rol. Belangrijker dan de formele bestuurlijke overleggen waren de bijeenkomsten van de PvdA. In die tijd waren de bestuurders van die corporaties namelijk net als de voorzitters van de stadsdelen lid van deze partij. In deze wat informelere overleggen werden vaak belangrijke afspraken gemaakt waarover later een formeel besluit werd genomen in een bestuurlijk overleg.

Weten hoe de informele lijnen lopen is essentieel. Een goede afstemming met een bestuurder is daarin vereist; die beschikt immers over een eigen informeel netwerk. Het is de kunst om dit als ambtenaar te verbinden met je eigen netwerk.

Is kennis van de inhoud dus minder belangrijk?

Nee, natuurlijk niet. De inhoud, het doel, de problematiek, de dilemma’s staan altijd centraal in wat er binnen de overheid gebeurt. Maar de weg daar naar toe is lang niet altijd een heldere rechte lijn. Om de lijn te bepalen die je zo dicht mogelijk bij de gewenste uitkomst brengt, zijn dus ook de andere drie aspecten van kennis belangrijk.

Kennis als mix

In elke concrete situatie ‘moet’ je een ‘mix’ bepalen van de relevantie van kennisaspecten Soms is een onderwerp sterk politiek en gaat het met name over macht. Dan is argumenteren op inhoud relatief zinloos. Soms is de urgentie zo duidelijk dat het alleen maar gaat over de procedure. Inhoud is soms ook zinloos bij degene die zich virtuoos in het netwerk beweegt en via die weg dingen voor elkaar krijgt.
Meestal echter is het nodig een duidelijk en volledig inhoudelijk kader te schetsen, zodat ‘overall’ een weloverwogen besluit kan worden genomen.

“Dus ja, die oude Bacon had wel gelijk over kennis, maar het is in dit geval iets meeromvattend dan dat.”

Ida Strating

Wilco van Egmond

Training Politiek kompas

Wil jij jouw kennis effectief inzetten in besluitvormingsprocessen?

Schrijf je dan in voor de Training Politiek Kompas. In drie dagen krijg je inzicht in het politieke krachtenveld met concrete tips en handvatten om jouw effectiviteit in de samenwerking met de politiek blijvend te versterken.