Hoe wantrouwen het won van controle …

… en hoe controle het weer kan overnemen van wantrouwen

Fraudebestrijding als bezuinigingsmaatregel

Gisteren[1] las ik in de krant een artikel over de verhoren van de Parlementaire enquêtecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening. In het artikel wordt verslag gedaan van het verhoor van Rob Krug. Een inmiddels gepensioneerd ambtenaar op het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

Hij vertelt dat ze (de ambtenaren) in 2012 voor toenmalig minister Kamp van Sociale Zaken de fraudecijfers door uitkeringsgerechtigden over de voorgaande jaren hadden uitgezocht. Daaruit bleek dat 90 tot 95% van de mensen de regels naleefde. En dat van de mensen die dat niet deden slechts een klein gedeelte dat doelbewust deed. Volgens Krug geloofde Kamp niet dat die cijfers klopten. Hij ‘zei dat het minstens het dubbele moest zijn’.

Krug beschreef dat het aangescherpte fraudebeleid € 180 miljoen moest opleveren. Een bedrag dat al was ingeboekt als bezuiniging. Om die bezuiniging te realiseren moesten meer maatregelen worden getroffen (lees: meer controles, hogere boetes, etc.). Fraudebestrijding als ‘verdienmodel’ voor de overheid.

Fraude wordt niet getolereerd

Uiteraard moet bovenstaande worden gezien in het licht van die tijd. Zowel in de samenleving als bij politieke partijen was breed draagvlak voor een strenge aanpak in fraudebestrijding. Fraude was niet acceptabel en mocht niet lonen. Dit is een ontwikkeling die is ingezet in de jaren 90 van de vorige eeuw[2].

Terugkijkend heb je sowieso gemakkelijk praten. We weten nu wat de consequenties kunnen zijn van dergelijk fraudebeleid. Nog dagelijks horen we in de media over de onmacht van de overheid om de nadelige gevolgen van de Toeslagenaffaire op een goede manier te compenseren.

20% van de burgers kan niet uit de voeten met wet- en regelgeving van de overheid

Tekenend is dat naar schatting 20% van de mensen moeite heeft met wet- en regelgeving.  Dat is extra schrijnend doordat dit vaak mensen treft die tot een kwetsbare groep behoren. Mensen begrijpen simpelweg de regels, formulieren, etc. van de overheid niet[3].

En nu?

Al jaren buigen commissies zich over misstanden en verschijnen er rapporten over. Over hoe die misstanden zijn ontstaan en hoe we ze kunnen voorkomen. Dat is een goeie zaak.

Ik denk alleen dat we in de dagelijkse uitvoeringspraktijk niet hoeven te wachten op de uitkomst van die onderzoeken.

Zorg er voor dat kwetsbare groepen die de regels en de taal van de overheid niet altijd begrijpen geholpen worden door duidelijke regels te hanteren en heldere taal te bezigen. Wees duidelijk in controle en de consequenties bij het bewust frauderen met overheidsvoorzieningen. Accepteer dat er altijd mensen zijn geweest, en zullen blijven, die door de mazen van de wet heen zwemmen. En ga er vooral vanuit dat, om met de woorden van Rutger Bregman[4] te spreken, de meeste mensen deugen.

Wilco van Egmond
Ida Strating

Naschrift[5]

Een dag later (13 september 2023) wordt voormalig minister Kamp verhoord door de Parlementaire enquêtecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening.

Hij stelt daar dat het beeld dat de ambtenaren presenteerden over de fraudecijfers ‘in strijd (was) met wat er in het land leefde.’ Hij verwijst in zijn reactie naar opinieonderzoek waaruit zou blijken dat mensen dachten dat er veel meer gefraudeerd werd. Ook stelt hij dat sociaal rechercheurs dat zeiden. ‘Je kunt als bewindspersoon niet alleen afgaan op wat je krijgt aangereikt van je medewerkers’

Verder stelt hij dat het ‘logisch’ is dat er van hoge boetes een preventieve werking uitgaat. De wet was bedoeld om ‘verwijtbare fraude’ aan te pakken. Er waren ‘genoeg waarborgen’ in de wet opgenomen om te voorkomen dat mensen niet meer in hun basisbehoeften zouden kunnen voorzien en bijvoorbeeld hun huur niet meer zouden kunnen betalen.

Training Politiek kompas

Wil jij jouw kennis effectief inzetten in besluitvormingsprocessen?

Schrijf je dan in voor de Training Politiek Kompas. In drie dagen krijg je inzicht in het politieke krachtenveld met concrete tips en handvatten om jouw effectiviteit in de samenwerking met de politiek blijvend te versterken.

Voetnoten

[1] Volkskrant; 13 september 2023

[2] Premier Rutte verwijst in zijn verhoor (over zijn periode als staatssecretaris Sociale Zaken) naar de rapporten Buurmeijer (parlementaire enquête) en Van der Zwan uit de eerste helft van de jaren 90 van de vorige eeuw. In die rapporten wordt scherpe kritiek geuit over de uitvoering van sociale regelgeving. Hierin werd geconcludeerd dat uitkeringen te makkelijk werden toegekend.

[3] Vergelijk het rapport van de Tijdelijke Commissie Uitvoeringsorganisaties; Klem tussen balie en beleid. bit.ly/48cTltD 

[4] Rutger Bregman – De meeste mensen deugen; Een nieuwe geschiedenis van de mens

[5] Bron: Volkskrant 14 september 2023